WESWesoła: reaktywacja. Ogrody Kulturowe Centrum

Wesoła: reaktywacja. Ogrody Kulturowe Centrum
Wesoła: reactivation. Central gardens of culture

miejsce / location: Wesoła district, Kraków PL
daty / date: 2011
typ / project type: research-based strategies, urban study, operational urbanism
autorzy / authors: Piotr Bujas, Janusz Jeżak, Piotr Knez
status / status: studium urbanistyczne, praca konkursowa / urban study, competition entry
––

Wesoła – dzielnica stanowiąca zachodnią część obecnych Grzegórzek jest wyjątkowym zalożeniem w skali całego centrum Krakowa. Śródmiejska lokalizacja w bezpośrednim sąsiedztwie Starego Miasta łączą się tu z izolacją i wrażeniem zatrzymanego czasu – wiele wnętrz miejskich widocznych na historycznych zdjęciach nie zmieniło się niemal zupełnie. Wesoła to jedno z ostatnich miejsc gdzie możliwe jest stworzenie bogatego i dostępnego zaplecza dla rozwijającego się kulturalnego wizerunku miasta.
Centralne położenie obszaru, liczne obiekty o dużej wartości architektonicznej i atrakcyjnych wnętrzach, bliskość najważniejszych węzłów transportu oraz zieleń o powierzchni ponad 20 ha stwarzają olbrzymią szansę stworzenia atrakcyjnej przestrzeni publicznej, która przyczyni się do umocnienienia metropolitalnej roli Krakowa. Potencjał okolica dla współczesnego Krakowa jest tym większy, że łączy historyczne centrum miasta z rozbudowywanym centrum administracyjnym i biurowym usytuowanym na wschód od ogrodu botanicznego (pomiędzy Rondem Mogilskim i Grzegórzeckim).

Specyfika miejsca
Pierwotny przedmiejski charakter oraz podział prywatnych ogrodów jest wciąż czytelny w planie i wnętrzach miejskich.  Nie dokonano tam kompleksowej regulacji co przyczyniło się do ochrony atrakcyjnych przestrzeni zielonych (tereny ogrodów klasztornych, prywatnych posiadłości czy też powstałego w 18. w. Ogrodu Botanicznego), podtrzymując  rozproszony układ zabudowy jaka pojawiła się tu w 19. wieku. Barokowy klasztor, klasycystyczne wille w ogrodach sąsiadują tu z pawilonową zabudową klinik uniwersyteckich reprezentujących przekrój rozwiązań budynków dla medycyny. z przełomu 19 i 20. wieku. Nawarstwienia kolejnych sposobów użytkowania, adaptacje prywatnych siedzib na instytucje są tu wciąż niezwykle czytelne.

Program
W ramach przyjętego planu wyodrębniono pięć pasm funkcjonalnych tj.: pasmo zabudowy usługowo-biurowej wzdłuż ul. Lubicz, pasmo usług publicznych po północnej stronie ul. Kopernika, parków tematycznych Wesołej, zlokalizowanych pomiędzy ul. Kopernika, al. Powstania Warszawskiego, ul. Św. Łazarza i linią wyznaczoną na przedłużeniu ul. Sołtyka, pasmo nowej zabudowy mieszkaniowej oraz pasmo zabudowy usług publicznych wzdłuż ul. Grzegórzeckiej.
W projekcie założono kontynuacje i uzupełnienie biurowej pierzei ul. Lubicz oraz nowych budynków usługowo-mieszkaniowych na zasadach określonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego dla obszaru dawnego browaru Goetza. Jako uzupełnienie istniejącego pasma, w obecnej klinice neurologicznej zaplanowano powstanie przestrzeni biurowych oraz inkubatora startujących firm sektora kreatywnego i naukowego [43].
W paśmie usług publicznych po północnej stronie ul. Kopernika przewidziano adaptacje budynku kliniki chorób wewnętrznych („Biała Chirurgia”) [39] oraz kliniki okulistycznej [40] na Uniwersyteckie Centrum Wymiany Naukowej i Innowacji Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Program stanowiący oś rozwoju okolicy przewidziano dla pasma parków tematycznych obejmującego siedziby dwunastu istnijących i nowych muzeów: Muzeum Farmacji i Chemii Lekarskiej [6], Muzeum Wydziałów Lekarskich UJ [4], Theatrum Anatomicum [5], Muzeum Medycyny [13], Muzeum Historii Naturalnej [15], Muzeum Historii Rozwoju Krakowa [17], Muzeum Techniczno-Przemysłowe [24], Stała Galeria Design [24], Muzeum Architektury [19], Muzeum Ogrodu Botanicznego i Obserwatorium Astronomicznego UJ [61], Muzeum Botaniki i Paleobotaniki [44] oraz Muzeum Fotografii [18]. W pasie tym ponadto zostały umieszczone Teatr Nowy [21], Scena Muzyczna [16] w budynku dawnej gazowni i lodowni, kawiarnia pod tarasem widokowym [20], Pawilon projekcyjny [20] oraz miejsce wydarzeń – „parkowe podium”, zamieniane w okresie zimowym w ślizgawkę [30]. Łączna powierzchnia obszaru parków tematycznych wraz z ogrodem botanicznym wynosi ponad 23 ha co stanowi blisko 28% powierzchni obszaru opracowania. Powierzchnia zespołu parków tematycznych będzie zbliżona do istniejącego Parku Jordana (21 ha).

Przestrznie mieszkalne i usługowe
Wydzielona została przestrzeń nowego zespołu mieszkaniowego domykającego ulicę Łazarza i stanowiąca nową, południową ścianę ogrodów kulturowych centrum wraz z towarzyszącą jej atrakcyjną przestrzenią publiczną. Kompozycja urbanistyczna nawiązuje do układu ul Bujwida powtarzając ją w odwróceniu a następnie kontynuując linię zabudowy w postaci oddzielnych budynków w typie wilii miejskiej o wysokości pięciu kondygnacji. Zespół tworzy nową, cofniętą pierzeję ul. Grzegórzeckiej, przewyższającą częściowo istniejącą Klinikę Urologiczną, Dom Medyka i Liceum nr VIII. Pod zespołem usytuowano zespół garaży podziemnych obsługujących mieszkańców i odwiedzających park i muzea.
Ostatnim projektowanym pasmem jest pas zabudowy wzdłuż ul Grzegórzeckiej. W projekcie przewidziano uzupełnienie pierzei otaczających rondo Grzegórzeckie, zabudową mieszkaniowo-usługową oraz usługową (biura). W dawnej fabryce ERDAL [48-49] proponuje się adaptacje na cele mieszkaniowe obiektów od strony ul. Żółkiewskiego (lofty), a od strony al. Powstania Warszawskiego proponuje się adaptacje przestrzeni dla usług.

Klaster muzeów
Równolegle do wyznaczonych pasm aktywności wyodrębniono pięć klastrów tematycznych tj: klaster: Nauki przyrodnicze,  Architektura i Sztuka, Muzyka i Teatr, Rekreacja i Aktywności oraz Technika i Sztuki projektowe.
Zaproponowane klastry grupują program instytucji i muzeów o zbliżonej tematyce. Lokalizacje zostały skoordynowane z podatnością na przekształcenia określonych budynków historycznych. Określa to m.in. obecność dużych, jednoprzestrzennych pomieszczeń w muzeach o takich wymaganiach (np. Muzeum Fotografii, Galeria Designu).
Połączenie wnętrzami parkowymi, liniami identyfikacji klastrów w posadzce, kontynuującymi istniejące wnętrza historyczne pozwala na integrację funkcjonalno-przestrzenną obszaru i poprawę orientacji przestrzennej pieszych, istotną zarówno dla mieszkańców Krakowa jak i licznie odwiedzających zaprojektowane obiekty kultury turystów z poza Krakowa. 

Dostęp i komunikacja 
Jednym z kluczowych problemów projektowych poza nadaniem nowych funkcji udostępnionym terenom, była organizacji komunikacji w tym obszarze (organizacja ruchu oraz lokalizacja miejsc parkingowych).
Wyznaczono w nawiązaniu do ww. kwestii dwa główne ciągi komunikacyjne rozciągające się południkowo i równoleżnikowo. Pierwszy ciąg komunikacji pieszej (północno-południowy) zaczyna się od  Rakowic i Cmentarza Rakowickiego, prowadząc poprzez Park Strzelecki, dawny Browar Götza, Kolegium Jezuickie, Parki tematyczne zlokalizowane przy ul. Kopernika, ciąg spacerowy ul. Łazarza poprzez ul. Daszyńskiego wyprowadzając pieszego na bulwary Wisły.
Drugi ciąg (wschodnio-zachodni) zaczyna się na plantach w pobliżu ul. Mikołajskiej. Prowadzi wnętrzami dawnych ogrodów wokół Pałacu Pusłowskich (obecny Instytut Muzykologii UJ), ul. Kopernika poprzez Park muzeów, zaprojektowaną estakada widokową wzdłuż ogrodu botanicznego wyprowadzając pieszego kładką pieszo-rowerową ponad al. Powstania Warszawskiego na ul. Kordylewskiego i Rogozińskiego w kierunkach centrum administracyjnego. Przedłużeniem tego ciągu pieszego w kierunku południowym może być ul. Wandy, prowadząca poprzez tzw. Grzegórzki Nadwiśle, centrum dzielnicy przy kościele św. Kazmienierza oraz dawnym kinie „Związkowiec” do Bulwaru Kurlandzkiego nad Wisłą. Wytyczone ścieżki tematyczne łączyć mają istniejące i projektowane atrakcje dzielnicy.
Ważnym działaniem jest plan ożywienia i aktywacji większości „wyłączonych” fragmentów dzielnicy, w tym zawierających zdegradowaną tkankę budynków zamierza się zrealizować poprzez otwarcie nowych połączeń pieszych i kołowych, uzupełnienie zabudowy oraz uzupełnienie  obszaru o nowe funkcje. W związku z tym w projekcie wprowadzono wzdłuż wspomnianej ulicy, ciąg pawilonów handlowych kontynuujących tradycję handlu w okolicach Hali Targowej.
W celu usprawnienia komunikacji na kierunku wschód-zachód zaplanowano przebicie pod nasypami kolejowym w świetle ul. Zyblikiewicza i Sołtyka.
Ze względu na niedostateczną liczbę zorganizowanych miejsc parkingowych w obszarze objętym opracowaniem wskazano dwa nowe miejsca pod budowę wielopoziomowych parkingów. Parking przy ul. Blich służyć ma mieszkańcom okolicznych kamienic, natomiast parking pod projektowaną zabudową mieszkaniową stworzono przede wszystkim z myślą o osobach odwiedzającym kompleks muzeów oraz otaczające parki.